رابطه بازی و محبت ورزی در تربیت
این قاعده را هیچ گاه فراموش نکنیم: «پاسخ‌گویی به نیازهای انسان، یکی از اصلی‌ترین راه‌های ابراز محبت به اوست».
والدینی که به این قانون اعتقاد دارند، باید بدانند بازی یکی از نیازهای حقیقی فرزندان ما است. این نیاز مانند آزادی، یک نیاز حقیقی بوده و زیاده‌طلبی به شمار نمی‌آید.
نیاز به بازی در کودکان زیر هفت سال، دو چندان است. در آموزه‌های دینی به والدین توصیه شده کودکان را تا هفت سال رها کنند تا آن‌ها مشغول بازی باشند.
پیشوای حقیقت و صداقت، امام صادق علیه السلام فرمود:
فرزندت را رها کن که تا هفت سال بازی کند.[۱]
پاسخ نگفتنِ صحیح به هر یک از نیازهای فرزند، عواقب ناگواری در تربیت او به دنبال خواهد داشت. با توجه به مطالب این کتاب، به این نکته پی می‌بریم که بسیاری از مشکلات تربیتی فرزندان ما به دلیل عدم مدیریت صحیح در پاسخ‌گویی به نیاز بازی است.
خوب است در همین ابتدا برای پی بردن به اهمیت این نیاز به داستانی که یکی از اصحابِ رسول مهربانی، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می‌کند توجه کنیم:
روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله به نمازی فراخوانده شد و ایشان در حالی که نوۀ خویش امام مجتبی علیه السلام را در آغوش گرفته بودند، به سوی مسجد رفتند. حضرت، پیش از نماز، امام مجتبی علیه السلام را از آغوش خویش پایین آورده و در کنار خود روی زمین گذاشتند. نماز آغاز شد و وقتی حضرت به سجده رفتند، سجدۀ ایشان طول کشید. من در میان جمعیت بودم که سر از سجده برداشته و دیدم امام مجتبی علیه السلام بر کتف رسول خدا صلی الله علیه و آله سوار شده. وقتی سلام نماز داده شد، مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتند: در این نماز، سجده‌ای کردی که تا به حال چنین سجده‌ای از تو ندیده بودیم. گویا وحی بر تو نازل شده بود.
حضرت فرمود: نه، وحی بر من نازل نشده بود؛ اما فرزندم بر دوش من سوار شده بود و من هم خوش نداشتم عجله کنم تا او از دوشم پایین بیاید.[۲]
برخورد پیامبر عزیزمان صلی الله علیه و آله به روشنی نشان می‌دهد که چه اندازه کودک به بازی نیاز دارد. در نقل دیگری از همین روایت آمده که حضرت فرمود: «فرزندم مرا مَرکب خود قرار داده بود و من دوست نداشتم عجله کنم تا اینکه او نیازش را برآورَد».[۳] در این نقل به صراحت رسول خدا صلی الله علیه و آله از بازی کودک به عنوان یک نیاز یاد می‌کند. برای فهم میزان اهمیت این نیاز کافی است به این نکته توجه کنید: کسی مانند پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نه به جهت مناجات با خدا؛ بلکه به دلیل برآورده شدن نیاز بازی یک کودک سجدۀ نماز جماعتش را طول می‌دهد.
یک باردیگر جملۀ قبل را با دقت بخوانید.
یکی از اصلی‌ترین پیام‌های بازی کردن با کودکان محبت است. این یک قاعدۀ کلی در تربیت است: «برای محبت کردن به کودک نیازهای حقیقی او را بشناسید و آن را برآورده کنید». کودکان به کسانی که بیشتر با آنان بازی می‌کنند، علاقۀ بیشتری دارند.
هر اندازه نیازی که برآورده می‌شود، اساسی‌تر باشد، محبتی که از طریق پاسخ‌گویی به آن نیاز ایجاد می‌شود، عمیق‌تر خواهد بود.
از همین رو است که نزدیکی روحی میان والدین و بچه‌ها را که از بازی حاصل می‌شود، در کمتر رفتاری می‌توان یافت.
اهل بیت علیهم السلام علاوه بر اینکه به بازی با کودکان توصیه می‌نمودند، خود نیز با آنان بازی می‌کردند.
جابر می‌گوید:
بر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وارد شدم. دیدم که حسن و حسین‘ بر پشت آن حضرت سوارند و ایشان هم برای آنان زانو زده و خم شده است و می‌فرماید: چه شتر خوبی دارید و چه بار خوبی هستید شما![۴]
راه های ابراز محبت را می توانید در جلد دوم من دیگر ما مطالعه کنید؛ اما این نکته را فراموش نکنید که بدون بازی کردن با کودک و فراهم کردن زمینۀ بازی برای او[۵] راه‌های دیگر ابراز محبت، کارآیی لازم را نخواهد داشت.
[۱]. «دَعِ ابْنَکَ یَلْعَبْ سَبْعَ سِنِینَ…» الکافی، ج۶، ص۴۶.
[۲]. «دُعِیَ النَّبِیُّ| إِلَى صَلاهٍ وَ الْحَسَنُعلیه السلام مُتَعَلِّقٌ بِهِ فَوَضَعَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله مُقَابِلَ جَنْبِهِ وَ صَلَّى فَلَمَّا سَجَدَ أطَالَ السُّجُودَ فَرَفَعْتُ رَأسِی مِنْ بَیْنِ الْقَوْمِ فَإِذَا الْحَسَنُعلیه السلام عَلَى کَتِفِ رَسُولِ اللَّهِ| فَلَمَّا سَلَّمَ قَالَ لَهُ الْقَوْمُ یَا رَسُولَ اللَّهِ! لَقَدْ سَجَدْتَ فِی صِلاتِکَ هَذِهِ سَجْدَهً مَا کُنْتَ تَسْجُدُهَا کَأنَّمَا یُوحَى إِلَیْکَ فَقَالَ علیه السلام لَمْ یُوحَ إِلَیَّ وَ لَکِنَّ ابْنِی کَانَ عَلَى کَتِفِی فَکَرِهْتُ أنْ أعَجِّلَهُ حَتَّى نَزَل» مناقب آل ابی طالب^، ج۴، ص۲۴؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۹۴.
[۳]. «وَ فِی رِوَایَهِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَدَّادٍ أَنَّهُ قَالَ| إِنَّ ابْنِی هَذَا ارْتَحَلَنِی فَکَرِهْتُ أَنْ أُعَجِّلَهُ حَتَّى یَقْضِیَ حَاجَتَهُ». بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۹۴.
[۴]. «دَخَلْتُ عَلَى النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ‘ عَلَى ظَهْرِهِ وَ هُوَ یَجْثُو لَهُمَا وَ یَقُولُ نِعْمَ الْجَمَلُ جَمَلُکُمَا وَ نِعْمَ الْعَدْلَانِ أنْتُمَا» بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۸۵.
[۵]. منظور از بازی با کودک آن است که والدین هم‌بازی او شوند. در بحث ویژگی‌های بازی مفید در این باره سخن خواهیم گفت. مقصود از فراهم کردن زمینۀ بازی برای کودک هم آن است که در زمانی که پدر و مادر به هر دلیلی هم‌بازی کودکشان نیستند، نه تنها نباید مانع بازی او شوند؛ بلکه باید زمینۀ بازی را برای او فراهم کنند.
